Dział programowy

Poziom konieczny
na ocenę dopuszczającą

Poziom podstawowy
na ocenę dostateczną – wszystko co na ocenę dopuszczającą, a ponadto:

Poziom rozszerzony
na ocenę dobrą - wszystko co na ocenę dostateczną, a ponadto

Poziom dopełniający
na ocenę bardzo dobrą- wszystko co na ocenę dobrą, a ponadto

Poziom twórczy na ocenę celującą- wszystko co na ocenę bardzo dobrą, a ponadto

zwierzęta

• różnicuje zwierzęta na bezkręgowce i strunowce
• wymienia główne elementy budowy zwierząt
• wymienia przedstawicieli poszczególnych grup zwierząt

• wymienia cechy budowy charakterystyczne poszczególnych grup zwierząt
• podaje przykłady zwierzęcych pasożytów zwierząt i człowieka

• porządkuje przedstawicieli według poszczególnych grup 
• wykazuje cechy budowy poszczególnych grup organizmów, które umożliwiają im zajmowanie poszczególnych środowisk
• określa czynności życiowe zwierząt
• wykazuje przystosowania zwierząt do pobierania różnego rodzaju pokarmu
• wykazuje przystosowania zwierząt do wymiany gazowej
• przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym

• wskazuje rolę układu krążenia w zachowaniu stałocieplności
• przedstawia różne przystosowania zwierząt do wydalania i osmoregulacji

• określa znaczenie poszczególnych grup zwierząt w przyrodzie i dla człowieka

stanowisko człowieka w przyrodzie

• wymienia cechy ludzkie człowieka

• wskazuje miejsce człowieka w przyrodzie

• wymienia cechy człowieka różniące człowieka od zwierząt uzasadnia, że dana cecha jest cecha ludzką

• Uzasadnia przynależność człowieka do poszczególnych grup systematycznych

poziomy organizacji ciała człowieka

• wymienia rodzaje tkanek
• podaje przykłady narządów
• wymienia układy narządów budujące organizm człowieka

• wymienia tkanki wchodzące w skład wybranych  narządów
• podaje funkcje poszczególnych układów narządów budujących organizm człowieka

• podaje przykłady współpracy między poszczególnymi układami narządów
• wymienia kolejne poziomy organizacji ciała człowieka

• dowodzi hierarchicznej budowy organizmu człowieka
• wykazuje  konieczność współpracy układów narządów budujących organizm

• wyjaśnia na przykładach, na czym polega nadrzędna rola układu nerwowego i hormonalnego wobec innych układów narządów

funkcjonowanie człowieka

ruch

• wie, co składa się na układ ruchu

• zna funkcje szkieletu i jego części,
• zna skład chemiczny kości wie o udziale mięśni w wykonywaniu ruchów, potrafi podać odpowiednie przykłady mięśni,
• umie udzielić pierwszej pomocy przy złamaniu i zwichnięciu,
•  

• zna typy połączeń kostnych i podaje odpowiednie przykłady
• zna nazwy kości szkieletu człowieka ich budowę fizyczną jak i budowę stawu; zna właściwości poszczególnych składników kości,
• wymienia ważniejsze mięśnie wg położenia, czynności i kształtu oraz wyjaśnia na czym polega ich praca,

• wykonuje i opisuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości

odżywianie

• wymienia podstawowe składniki pokarmowe i zna ich rolę dla organizmu,
• wymienia elementy układu pokarmowego

• zna budowę układu pokarmowego i funkcje jego najważniejszych narządów,
• jest przekonany o potrzebie stosowania higieny w odżywianiu się; zna pojęcie „zdrowa żywność” i podstawowe zasady racjonalnego odżywiania,

• zna rolę poszczególnych składników odżywczych w odżywianiu,
• wyjaśnia potokową obróbkę pokarmu w przewodzie pokarmowym i zna funkcje gruczołów trawiennych

• rozumie zasady zdrowego i naturalnego odżywiania się i wie o negatywnym wpływie na organizm żywności skażonej, źle przetworzonej lub źle przechowywanej

• wykazuje znajomość konieczności zróżnicowanie potrzeb pokarmowych ze względu na wiek, płeć, ciężar ciała

oddychanie

• wyjaśnia pojęcie „oddychanie”
• wymienia elementy układu oddechowego

• zna budowę układu oddechowego i funkcje jego najważniejszych narządów,
• zna budowę i role narządów układu oddechowego, wie gdzie zachodzi wymiana gazowa zewnętrzna i wewnętrzna,
• jest przekonany o szkodliwości palenia oraz wpływu innych zanieczyszczeń powietrza na układ oddechowy, potrafi wymienić choroby szerzące się drogami oddechowymi,

• wyjaśnia istotę procesu oddechowego, zna budowę i funkcje narządów układu oddechowego,

• zna skład powietrza wdychanego i wydychanego i wyjaśnia mechanizm działania tlenku węgla na organizm,
• wyjaśnia i zapisuje reakcję oddychania komórkowego

• wykonuje doświadczenie wykazujące skład powietrza wydychanego

funkcje układu krwionośnego

• potrafi określić skład i rolę krwi

• potrafi określić budowę układu krwionośnego i pracę serca,
• zna podstawową rolę układu limfatycznego,
• umie zmierzyć tętno

• odróżnia rodzaje krwotoków zna najważniejsze przyczyny chorób układu krążenia, jest przekonany o wartości honorowego krwiodawstwa,
• wyjaśnia związek pomiędzy budową, a funkcją naczyń krwionośnych
• porównuje obieg mały z dużym
• wie na czym polega proces krzepnięcia krwi,

• porównuje układ krwionośny z limfatycznym
• zna najczęstsze choroby układu krążenia i ich przyczyny,
• wyjaśnia sens stosowania szczepień ochronnych,
• porównuje wyniki badania krwi ze stanem idealnym

• zna procesy biochemiczne zachodzące w czasie krzepnięcia krwi
• wyjaśnia proces identyfikacji grup krwi
• ocenia wyniki badania krwi

odporność

• wymienia elementy układu odpornościowego
•  podaje rodzaje odporności (swoista i nieswoista)
• omawia znaczenie szczepień ochronnych w profilaktyce chorób
• podaje przykłady zaburzeń w funkcjonowaniu układu odpornościowego
• wymienia sposoby zakażenia się HIV

• wymienia mechanizmy zapewniające odporność nieswoistą
• przedstawia kryteria podziału odporności swoistej na czynną i bierną oraz naturalną i sztuczną
• wyjaśnia termin: choroby z autoagresji
• wykazuje świadomość, że transplantacja może być czasem jedynym i skutecznym zabiegiem ratującym życie

• omawia mechanizm działania komórek układu odpornościowego (limfocytów i makrofagów)
• przedstawia kolejne linie obrony organizmu zagrożonego wniknięciem antygenu
• podaje przykłady chorób z autoagresji i ich objawy
• wymienia sposoby postępowania mające na celu zwiększenie szans na przyjęcie przeszczepu

• wyjaśnia znaczenie autoantygenów) dla organizmu
• wskazuje cechy różniące surowicę odpornościową i szczepionkę
• uzasadnia konieczność współdziałania mechanizmów odporności swoistej i nieswoistej w zwalczaniu antygenów
• opracowuje zalecenia służące zachowaniu układu odpornościowego w dobrej kondycji

• przygotowuje i przedstawia informacje na temat szczepień nieobowiązkowych
• przedstawia sytuacje wymagające zastosowania surowicy odpornościowej przygotowuje i wygłasza referat na temat alergii

wydalanie

• wyjaśnia pojęcie „wydalanie”, wymienia elementy układu wydalniczego

• zna budowę układu moczowego i funkcje jego najważniejszych  narządów
• zna zasady higieny tego układu,

• zna budowę układu moczowego i funkcje jego  narządów
• zna prawidłowy skład moczu (nie ilościowy)

• wyjaśnia pojęcie „przemiana materii” oraz proces tworzenia i usuwania moczu,
• zna najczęstsze choroby układu moczowego ich przyczyny i skutki,
• porównuje wyniki badań moczu ze stanem idealnym

• ocenia wyniki badania moczu

funkcje skóry

• podaje podstawowe funkcje skóry

• określa wytwory naskórka,
• zna zasady higieny skóry
• dostrzega związek opalania się z niektórymi chorobami skóry

• zna budowę i funkcje poszczególnych warstw skóry;
•  porównuje funkcje różnych gruczołów,
• zna najczęstsze choroby skóry,

• zna metody udzielenia pomocy osobie poparzonej lub z odmrożoną skórą

• ocenia skuteczność działania kosmetyków

rozmnażanie

• wymienia elementy układu rozrodczego

• zna budowę komórek rozrodczych i budowę układu rozrodczego męskiego i żeńskiego
• zna główne etapy rozwoju zarodkowego człowieka
• zna  zasady higieny kobiety w ciąży,
• zna zmiany zachodzące w czasie dojrzewania i zasady higieny tego okresu

• określa rolę obu układów rozrodczych,
• wyjaśnia etapy rozwoju zarodkowego człowieka; zna role błon płodowych,
• dostrzega ujemne skutki wczesnej inicjacji seksualnej,

• zna choroby szerzące się drogą płciową i sposoby ich zapobiegania
• na podstawie rysunku opisuje cykl miesięczny kobiety

regulacja hormonalna

• wyjaśnia pojęcie hormon, układ dokrewny

• umiejscawia poszczególne gruczoły dokrewne

• wymienia hormony wytwarzane przez poszczególne gruczoły
• wyjaśnia znaczenie poszczególnych hormonów

• zna rolę przysadki mózgowej w układzie dokrewnym i kilku ważniejszych gruczołów hormonalnych,
• wyjaśnia rolę grup hormonów o podobnym działaniu

• wyjaśnia przeciwstawne działanie niektórych hormonów
• wyjaśnia „sprzężenie zwrotne”

regulacja nerwowa

• wymienia narządy zmysłów
• wymienia elementy OUN

• wyjaśnia rolę układu nerwowego i
• określa funkcje jego najważniejsze części,

• zna budowę ośrodkowego układu nerwowego
• rozumie zasady funkcjonowania narządów zmysłów i określa zagrożenia dla narządów wzroku i słuchu
• wyjaśnia mechanizm widzenia i słyszenia (drogę bodźców) i zna rolę narządów zmysłów w życiu człowieka,

• zna zasady przewodzenia bodźca nerwowego
• wyjaśnia powstawanie łuku odruchowego,
• opisuje funkcje autonomicznego ukladu nerwowego
• uzasadnia znaczenie zdrowia psychicznego
• odróżnia odruchy warunkowe od bezwarunkowych
• zna sposoby korygowania podstawowych wad wzroku

• wyjaśnia współdziałanie układu nerwowego i hormonalnego

zdrowie i choroba

• Definiuje wyrażenia: zdrowie i choroba
• Wymienia czynniki wywołujące choroby
• Wymienia drogi wnikania czynników chorobotwórczych
• • podaje przykłady chorób cywilizacyjnych
• - wymienia przykłady chorób społecznych
• wymienia skutki uzależnień od substancji chemicznych (nikotynizm, narkomania, alkoholizm)

• Rozróżnia czynniki wywołujące choroby
• opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne
• podaje przykłady wpływu środowiska na życie i zdrowie ludzi
• omawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania organizmu
• opracowuje zasady postępowania dotyczące unikania potencjalnych czynników chorobotwórczych
• wykonuje plakat lub ulotkę na temat przyczyn i skutków uzależnień od substancji chemicznych lub nowych technologii
•  opracowuje zasady postępowania w sytuacjach sprzyjających powstawaniu uzależnień (postawa asertywna)

• charakteryzuje czynniki wpływające na zdrowie
• przedstawia znaczenie pojęć „zdrowie” i „choroba”
• rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne
• podaje przykłady chorób wywołanych przez czynniki zakaźne i pasożytnicze
• charakteryzuje drogi rozprzestrzeniania się czynników chorobotwórczych
• opracowuje listę okresowych badań kontrolnych, które należy systematycznie przeprowadzać
• objaśnia mechanizm powstawania uzależnienia rozpoznaje objawy uzależnienia u siebie i u innych

•  wykazuje wpływ środowiska życia na zdrowie
• uzasadnia konieczność zapoznania się z treścią ulotki informacyjnej przed zastosowaniem leku
• uzasadnia znaczenie badań mammograficznych i cytologicznych w profilaktyce nowotworów piersi i szyjki macicy
• przewiduje indywidualne i społeczne skutki chorób cywilizacyjnych oraz społecznych
• objaśnia wpływ narkotyków na organizm człowieka
• omawia mechanizm powstawania uzależnień

• przedstawia drogi zakażania się HIV, HBV, HCV, HPV oraz podaje zasady profilaktyki chorób wywołanych przez te wirusy
•  szacuje koszty indywidualne i społeczne palacza chorego na raka płuc
• przedstawia, na podstawie informacji odnalezionych w różnych źródłach prezentację nt uzależnień także od nowych technologii i lekomanii

homeostaza

• wyjaśnia termin homeostaza
• omawia znaczenie homeostazy dla przetrwania organizmów w środowisku
• podaje przykłady chorób będących wynikiem zaburzeń homeostazy

• wymienia mechanizmy regulujące homeostazę i określa ich rolę w utrzymaniu homeostazy
• podaje wybrane parametry krwi podlegające mechanizmom regulującym (poziom glukozy, zawartość fibrynogenu)
• - korzystając ze schematu, wymienia narządy biorące udział w regulacji temperatury ciała człowieka

• odczytuje z wyników badań laboratoryjnych krwi i moczu przykłady parametrów zapewniających prawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka
• wskazuje odchylenia od normy parametrów krwi i moczu
• przewiduje skutki odchyleń wybranych parametrów krwi i moczu
• omawia mechanizm termoregulacji

• uzasadnia konieczność współpracy układów narządów w utrzymaniu homeostazy
• omawia szczególną rolę układów: nerwowego, hormonalnego i krwionośnego w utrzymaniu homeostazy
• korzysta z różnych źródeł informacji, aby podać inne niż zamieszczone w podręczniku przykłady stałych parametrów wewnątrzustrojowych

• objaśnia, na czym polega współpraca układów kontrolno-
  koordynujących z układami wykonawczymi

Dział Programowy

Poziom konieczny
na ocenę dopuszczającą

Poziom podstawowy
na ocenę dostateczną – wszystko co na ocenę dopuszczającą, a ponadto:

Poziom rozszerzony
na ocenę dobrą - wszystko co na ocenę dostateczną, a ponadto

Poziom dopełniający
na ocenę bardzo dobrą- wszystko co na ocenę dobrą, a ponadto

Poziom twórczy na ocenę celującą- wszystko co na ocenę bardzo dobrą, a ponadto

Genetyka

• wymienia kwasy nukleinowe, określa rolę DNA
• wyjaśnia pojęcie „dziedziczność”, wie gdzie zawarta jest informacja genetyczna oraz czym jest gen
• odróżnia cechy uwarunkowane genetycznie od cech uwarunkowanych środowiskowo

• analizuje sposób dziedziczenia wybranych cech u człowieka
• zna sposób dziedziczenia płci u człowieka

• przedstawia krzyżówki jednogenowe, określa pokolenie rodzicielskie i potomne
• zna budowę kwasów nukleinowych

• rozwiązuje zadania genetyczne
• przedstawia biosyntezę białka
• zna sposób dziedziczenia niektórych wad lub chorób genetycznych,
• wyjaśnia ogólne zasady inżynierii genetycznej i jej praktyczne zastosowanie
• zna związek pomiędzy budową DNA a dziedzicznością,
• zna dziedziny praktycznego wykorzystania genetyki.
   

• przedstawia przyczyny szybkiego rozwoju genetyki w ostatnich czasach
• analizuje etapy biosyntezy białka i uzasadnia, że biosynteza białka umożliwia ujawnianie cech zakodowanych w informacji genetycznej
• podaje przykłady zastosowań wiedzy genetycznej w medycynie

Ekologia i wpływ człowieka na przyrodę

• określa i poprawnie interpretuje pojęcia: ekologia, ochrona środowiska i ochrona przyrody,
• zna podstawowe gatunki roślin i zwierząt w najbliższym otoczeniu,

• charakteryzuje czynniki środowiska i zna ich wpływ na rozmieszczenie roślin i zwierząt, ,
• wymienia i objaśnia podstawowe pojęcia ekologiczne,
• rozpoznaje i charakteryzuje typy rozmieszczenia i przyczyny śmiertelności populacji,
• zna przykłady antagonistycznych i nieantagonistyznych stosunków między populacjami,
• zna elementy składowe wybranego ekosystemu
• potrafi ułożyć łańcuchy zależności pokarmowych z wybranej biocenozy,
• zna pojęcie przepływu energii i obiegu materii w ekosystemie,
• zna przyczyny i przewidywane skutki efektu cieplarnianego,
• wymienia cele i formy ochrony przyrody,

• wskazuje i klasyfikuje źródła zanieczyszczeń powietrza, gleby i wody oraz zna ich niekorzystny wpływ na organizmy żywe,
• wskazuje sposoby ograniczania zanieczyszczeń środowiska,
• zna rozmieszczenie parków narodowych w Polsce oraz cel tworzenia rezerwatów
• zna najbliższe obiekty przyrodnicze pod ochroną,
• potępia wszelkie formy kłusownictwa.
• stosuje i definiuje pojęcia; gatunek, siedlisko, nisza ekologiczna,
• charakteryzuje zależności między czynnikami środowiska a organizmami, 
• zna przystosowania charakterystycznych organizmów do środowiska życia,
• opisuje skutki oddziaływań między populacjami,
• analizuje schemat przepływu energii i obiegu materii w ekosystemie,
• charakteryzuje zagrożenia spowodowane przez energetykę, smog i odpady,
• zna przyczyny i skutki degradacji gleb,
• charakteryzuje klasy czystości wód i proces ich eutrofizacji,
• definiuje pojęcia; globalizacja, utylizacja, zrównoważony rozwój
• rozpoznaje wybrane chronione gatunki i rozumie potrzebę ochrony ich miejsc występowania

• uzasadnia związek rozmieszczenia organizmów z ich zakresem tolerancji,
• przedstawia graficznie strukturę wiekową i przeżywalność populacji oraz przewiduje jej dalszy rozwój,
• wykazuje związek między gradacją szkodników a stosowaniem monokultur w rolnictwie i leśnictwie,
• dobiera właściwe przykłady przy wyjaśnianiu pojęć oraz procesów zachodzących w ekosystemach
• zna działania na rzecz ochrony środowiska w Polsce,
• charakteryzuje poszczególne formy ochrony przyrody w Polsce na tle światowych tendencji w tym zakresie,

• formułuje wnioski z przeprowadzonych obserwacji i analiz.
• przewiduje następstwa przerwania łańcuchów zależności pokarmowych oraz kumulacji substancji szkodliwych w razie stosowania środków chemicznych w rolnictwie,

Ewolucjonizm

• określa i poprawnie interpretuje pojęcia: ewolucja, dobór naturalny, dobór sztuczny,
• wymienia okresy życia na ziemi

• wymienia dowody ewolucji
• definiuje pojęcia; relikt, endemit
• definiuje pojęcia: narządy homologiczne i analogiczne
• określa dewon jako wiek ryb, mezozoik jako erę gadów, kenozoik jako erę ssaków
• określa w przybliżeniu kiedy wymarły wielkie gady Wymienia etapy ewolucji człowieka
• Wymienia cechy charakterystyczne tylko dla człowieka

• rozróżnia dowody pośrednie i bezpośrednie
• uzasadnia dlaczego dany organizm uważany jest za „relikt”, „endemit”, „ogniwo pośrednie”

• wymienia przykłady narządów homologicznych i analogicznych
• wymienia etapy biogenezy
• na podstawie budowy zewnętrznej i szkieletu określa tryb życia i niszę ekologiczną danego organizmu
• uzasadnia przynależność człowieka do poszczególnych grup systematycznych

• porównuje teorię Darwina i Lamarcka
• przedstawia znaczenie wielkich wymierań  i „eksplozji życia”
• przedstawia podobieństwa i różnice między człowiekiem a innymi naczelnymi jako wynik procesów ewolucyjnych
• określa cechy poszczególnych ogniw ewolucji człowieka

• wymienia i uzasadnia przykłady zjawisk określanych jako: ewolucja w działaniu
• wymienia i określa cechy poszczególnych przedstawicieli człekokształtnych

L.p.

Tematyka  lekcji

Ocena dopuszczająca

Uczeń:

Ocena dostateczna

Uczeń:

Ocena dobra

Uczeń:

Ocena bardzo dobra

Uczeń:

1

Układ odniesienia i układ współrzędnych

• wie, że położenie ciała i zmianę tego położenia można opisać tylko względem innego ciała ,
• potrafi odczytać współrzędne położenia ciała w układzie jedno- i dwuwymiarowym

• potrafi podać przykłady układów odniesienia ,
• wie, że z układem odniesienia można związać dowolną liczbę układów współrzędnych .

• potrafi dobrać najbardziej korzystny układ współrzędnych we wskazanym układzie odniesienia .

• potrafi samodzielnie dobrać układ odniesienia, związać z nim układ współrzędnych i opisać w tym układzie położenie i zmianę położenia dowolnego ciała .

2

Ruch ciała. Tor ruchu. Droga

• odróżnia ciało spoczywające od ciała poruszającego się we wskazanym układzie odniesienia ,
• rozróżnia pojęcia „tor” i „droga” ,
• odróżnia ruch prostoliniowy od krzywoliniowego
• na podstawie znajomości współrzędnych  i  potrafi obliczyć  .

• potrafi podać przykłady z życia codziennego świadczące o względności ruchu ,
• potrafi użyć symbolu delty do zapisu przedziału czasu  i zmiany współrzędnej .

• potrafi objaśnić, co to znaczy, że ruch i spoczynek są względne ,
• sprawnie przelicza jednostki drogi,
• potrafi wyjaśnić, do czego i w jaki sposób używamy symbolu  .

• potrafi wypowiedzieć definicję ruchu, jako zmiany położenia w przyjętym układzie odniesienia .

3

Ruch jednostajny prostoliniowy

• wie, że jeśli ciało w jednakowych odstępach czasu przebywa jednakowe drogi, to porusza się ono ruchem jednostajnym ,
• na podstawie znajomości drogi przebytej np. w jednej minucie potrafi podać drogę przebytą w dowolnym czasie w ruchu jednostajnym .

• potrafi wykonać doświadczenie polegające na pomiarze dróg przebytych przez ciało w jednakowych odstępach czasu ,
• na podstawie danych w tabeli potrafi zaznaczyć w układzie współrzędnych punkty o współrzędnych x i t ,
• potrafi naszkicować wykres zależności drogi od czasu  w ruchu jednostajnym .

• na podstawie wyników doświadczenia potrafi stwierdzić, że badany ruch jest ruchem jednostajnym ,
• na przykładzie wyników doświadczenia potrafi objaśnić, co to znaczy, że droga jest wprost proporcjonalna do czasu .

• potrafi objaśnić, co to znaczy, że dwie wielkości są do siebie wprost proporcjonalne ,
• na podstawie wyników doświadczenia potrafi przygotować układ współrzędnych i poprawnie go opisać .

4

Szybkość ciała w ruchu jednostajnym prostoliniowym

• wie, że szybkość wyrażamy w m/s i km/h ,
• znając szybkość potrafi podać drogę przebytą w jednostce czasu .

• wie, że w ruchu jednostajnym  ,
• wie, że drogę przebytą przez ciało obliczamy jak pole powierzchni prostokąta pod wykresem ,
• potrafi obliczyć tę drogę.

• potrafi uzasadnić wymiar jednostki szybkości ,
• potrafi sporządzić wykres zależności  
• znając szybkość potrafi sporządzić wykres zależności drogi od czasu.

• potrafi objaśnić, dlaczego w ruchu jednostajnym iloraz ,
• potrafi przekształcać jednostki szybkości,
• potrafi obliczyć każdą z wielkości występujących we wzorze , znając dwie pozostałe.

5

Prędkość ciała w ruchu jednostajnym prostoliniowym

• potrafi podać cechy wektora prędkości ,
• potrafi w konkretnym przykładzie opisać cechy wektora prędkości, który wcześniej został narysowany.

• potrafi w konkretnym przypadku narysować wektor o poprawnym kierunku, zwrocie, wartości i punkcie zaczepienia,
• wie, że w ruchu jednostajnym prostoliniowym prędkość jest stała.

• potrafi uzasadnić konieczność wprowadzenia prędkości jako wielkości wektorowej.

• potrafi podać przykład wektorów przeciwnych.

6

Szybkość średnia i chwilowa. Prędkość chwilowa

• w prostych przykładach potrafi obliczyć szybkość średnią,
• rozróżnia szybkość chwilową i szybkość średnią.

• wie, co to jest szybkość chwilowa,
• wie, że szybkość chwilową odczytujemy na szybkościomierzu,
• wie, co to jest prędkość chwilowa.

• wie, że słowo „prędkość” oznacza w fizyce prędkość chwilową, a szybkość – to wartość prędkości.

• wie, że do opisu ruchów krzywoliniowych wprowadza się wielkość fizyczną zwaną przemieszczeniem
• w konkretnej sytuacji potrafi narysować odcinek stanowiący wartość przemieszczenia,
• wie, że w ruchach krzywoliniowych prędkość jest styczna do toru w każdym punkcie

7

Ruch prostoliniowy jednostajnie przyspieszony

• potrafi rozpoznać na przykładach ruchy przyspieszone i opóźnione (przyspieszający samochód, hamujący pociąg),
• wie, że jeżeli wartość prędkości wzrasta, to ciało porusza się ruchem przyspieszonym, gdy wartość prędkości maleje, to ciało porusza się ruchem opóźnionym,
• z wykresu  potrafi odczytać szybkość ciała w danej chwili,
• z wykresu  potrafi odczytać przyrost szybkości we wskazanym przedziale czasu.

• wie, że w ruchu jednostajnie przyspieszonym w każdej jednostce czasu szybkość wzrasta jednakowo,
• potrafi narysować wykres zależności  dla ruchu jednostajnie przyspieszonego.

• potrafi opisać doświadczenie, na podstawie którego sporządza się wykres zależności  w ruchu jednostajnie przyspieszonym.

• porównując kilka wykresów zależności  potrafi wskazać ruch ciała, którego szybkość wzrasta najszybciej.

8

Przyspieszenie w ruchu jednostajnie przyspieszonym

• na podstawie wykresu  potrafi wykazać, że  jest jednakowe w jednakowych przedziałach czasu.

• potrafi podać jednostki przyspieszenia,
• wie, że w ruchu jednostajnie przyspieszonym ,
• potrafi objaśnić, co to znaczy, że wartość przyspieszenia wynosi np. ,
• wie, w jakim przypadku wolno korzystać ze wzoru  ,
• wie, że ciała spadają na Ziemię ruchem jednostajnie przyspieszonym z przyspieszeniem o wartości około .

• potrafi objaśnić wzór na wartość przyspieszenia ,
• wie, że przyspieszenie jest wektorem ,
• potrafi przeliczać jednostki przyspieszenia,
• potrafi obliczyć każdą z wielkości występujących we wzorze , jeśli zna dwie pozostałe,
• potrafi objaśnić, co to znaczy, że w ruchu jednostajnie przyspieszonym  uzyskana szybkość jest wprost proporcjonalna do czasu trwania ruchu.

• potrafi oszacować wartość przyspieszenia samochodu, w którym jedzie, korzystając ze wskazań szybkościomierza
• znając wartość przyspieszenia, potrafi sporządzić wykres ,
• wie, że w ruchu przyspieszonym prostoliniowym kierunek i zwrot przyspieszenia jest zgodny z kierunkiem i zwrotem prędkości.

9

Droga w ruchu jednostajnie przyspieszonym

(fakultatywnie)

• wie, że w ruchu przyspieszonym, w jednakowych przedziałach czasu ciało przebywa coraz większe drogi.

• wie, że drogę w ruchu jednostajnie przyspieszonym obliczamy jak pole powierzchni pod wykresem ,
• potrafi obliczyć tę drogę.

• wie, że drogę w ruchu jednostajnie przyspieszonym  można obliczyć ze wzoru .

• potrafi obliczyć każdą z wielkości występujących we wzorze , jeśli zna dwie pozostałe,
• wie, że drogi przebyte w kolejnych sekundach mają się do siebie jak kolejne liczby nieparzyste i potrafi skorzystać z tej informacji przy rozwiązywaniu zadań,
• potrafi rozwiązywać zadania obliczeniowe i graficzne z wykorzystaniem poznanych zależności .

10

Ruch jednostajnie opóźniony

(fakultatywnie)

• wie, że w ruchu opóźnionym, w kolejnych jednakowych odstępach czasu, ciało przebywa coraz krótsze drogi.

• wie, że w ruchu jednostajnie opóźnionym wartość prędkości w równych odstępach czasu maleje jednakowo
• wie, że drogę w ruchu jednostajnie opóźnionym aż do zatrzymania się, oblicza się jak pole powierzchni pod wykresem ,
• potrafi obliczyć tę drogę,
• wie, co to znaczy, że ruch jest niejednostajnie zmienny.

• umie sporządzić wykres  dla ruchu prostoliniowego jednostajnie opóźnionego,
• potrafi obliczyć każdą wielkość ze wzoru , jeśli zna dwie pozostałe.

• potrafi uzasadnić, dlaczego do opisu ruchu opóźnionego wprowadza się wielkość zwaną opóźnieniem .

11

Lekcje powtórzeniowe i sprawdziany

L.p.

Temat lekcji

Ocena dopuszczająca

Uczeń:

Ocena dostateczna

Uczeń:

Ocena dobra

Uczeń:

Ocena bardzo dobra

Uczeń:

1

Rodzaje i skutki oddziaływań

• potrafi wymienić różne rodzaje oddziaływań,
• na prostym przykładzie potrafi wykazać wzajemność oddziaływań,
• do opisu oddziaływań potrafi użyć pojęcia siły.

• na przykładach rozpoznaje oddziaływania bezpośrednie i na odległość,
• na przykładach rozpoznaje statyczne i dynamiczne skutki oddziaływań.

• potrafi wymienić rodzaje oddziaływań na odległość i bezpośrednich
• potrafi wskazać i nazwać źródła sił działających na ciało,
• potrafi w dowolnym przykładzie wskazać siły działające na ciało, narysować wektory tych sił, oraz podać ich cechy.

2

Trzecia zasada dynamiki

• potrafi zmierzyć siły wynikające z wzajemnego oddziaływania ciał i stwierdzić, że mają jednakowe wartości.

• wie, że siły wzajemnego oddziaływania ciał mają jednakowe wartości, przeciwne zwroty i różne punkty przyłożenia,
• zna nazwę „zasada akcji i reakcji”.

• potrafi wypowiedzieć trzecią zasadę dynamiki.

• potrafi wektorowo zapisać trzecią zasadę dynamiki.

3

Wypadkowa sił działających na ciało. Siły równoważące się

• w doświadczeniu potrafi odczytać wartości sił składowych i wartość siły wypadkowej,
• wie, że dwie siły działające na ciało równoważą się, gdy mają taki sam kierunek, taką samą wartość i przeciwne zwroty.

• potrafi znaleźć graficznie wypadkową dwóch sił o tym samym kierunku i jednakowym lub przeciwnym zwrocie,
• potrafi znaleźć graficznie siłę równoważącą inną siłę.

• potrafi znaleźć siłę wypadkową kilku sił działających wzdłuż jednej prostej,
• potrafi narysować siłę równoważącą kilka sił działających wzdłuż jednej prostej.

• wie, że równowagęsił działających wzdłuż dwóch prostych prostopadłych należy rozpatrywać oddzielnie dla każdej prostej.

4

Pierwsza zasada dynamiki

• w prostych przykładach, dla ciała spoczywającego potrafi wskazać siły działające na to ciało i równoważące się
• wie, że ciało porusza się ruchem jednostajnym, gdy siły działające na nie równoważą się.

• wie, że słowo „bezwładność” ma dwa znaczenia: jest to zjawisko i jest to cecha ciała,
• wie, na czym polega zjawisko bezwładności,
• zna związek bezwładności z masą ciała,
• rozumie treść pierwszej zasady dynamiki.

• stosuje pierwszą zasadę dynamiki do wyjaśniania zjawisk z własnego otoczenia .

• wie, że siły równoważące się mogą być różnej natury,
• potrafi wskazać naturę danej siły.

5

Uzupełnienie wiadomości o sile ciężkości. Siła sprężystości

• potrafi naszkicować siłę ciężkości działającą na ciało,
• potrafi zastosować pierwszą zasadę dynamiki do obciążnika zawieszonego na sprężynie i do ciała spoczywającego na podłożu.

• wie, że siłę ciężkości przyczepiamy w środku ciężkości ciała,
• wie, że siła sprężystości to siła, która stara się przywrócić sprężynie początkowy kształt i rozmiar
• wie, że siła sprężystości jest wprost proporcjonalna do wydłużenia sprężyny,
• wie, że budując siłomierz wykorzystaliśmy powyższą właściwość siły sprężystości ,
• wie, że jeśli ciało spoczywa na podłożu, to podłoże działa na ciało siłą sprężystości.

• potrafi określić położenie środka ciężkości ciała
• wie, że wydłużenie sprężyny jest wprost proporcjonalne do wartości siły, która działa na sprężynę,
• potrafi zastosować trzecią zasadę dynamiki do oddziaływania obciążnika i sprężyny, na której ten obciążnik wisi
• rozumie, że wskutek ściskania lub rozciągania ciała stałego pojawiają się w nim siły dążące do przywrócenia początkowych rozmiarów i kształtów, czyli siły sprężystości,
• rozumie, że wynikiem działania tych sił jest występowanie siły sprężystości podłoża i siły napięcia nici.

• potrafi stosować zasady dynamiki do rozwiązywania problemów, w których występują siły ciężkości i sprężystości

6

Siła oporu powietrza. Siła tarcia

• wie, że na ciała poruszające się w powietrzu działa siła oporu powietrza
• wie, że jedną z przyczyn występowania tarcia jest chropowatość stykających się powierzchni,
• potrafi wymienić niektóre sposoby zmniejszania i zwiększania tarcia.

• wie, że wartość siły oporu powietrza wzrasta wraz z szybkością ciała
• potrafi podać przykłady ciał, między którymi działają siły tarcia,
• wie, że tarcie występujące przy toczeniu ma mniejszą wartość niż przy przesuwaniu jednego ciała po drugim,
• potrafi podać przykłady pożytecznego i szkodliwego działania siły tarcia.

• wie, że wartość siły tarcia zależy od rodzaju powierzchni trących i wartości siły nacisku.

• umie wyjaśnić zjawisko tarcia na podstawie oddziaływań międzycząsteczkowych
• potrafi rozwiązywać jakościowe problemy dotyczące siły tarcia.

7

Siła parcia cieczy i gazów na ścianki zbiornika

• potrafi opisać wynik doświadczenia pokazującego rozchodzenie się ciśnienia w cieczach.

• zna prawo Pascala,
• potrafi opisać zasadę działania podnośnika i hydraulicznego hamulca samochodowego

• na podstawie wzoru  potrafi uzasadnić, że wartość siły parcia na ściankę naczynia jest wprost proporcjonalna do powierzchni S tej ścianki.

8

Siła wyporu.

• potrafi wykonać doświadczenie (obciążnik na siłomierzu) wskazujące, że na ciało zanurzone w cieczy działa siła wyporu zwrócona do góry,

• wie, że wartość siły wyporu działającej na ciało całkowicie zanurzone w cieczy zależy od gęstości tej cieczy,
• wie, że okręt pływa częściowo zanurzony, bo jego średnia gęstość jest mniejsza od gęstości wody.

• wie, że siła wyporu jest wypadkową sił parcia działających na poszczególne ściany ciała zanurzonego w cieczy,
• wie, że dla ciała pływającego jest spełniona pierwsza zasada dynamiki.

• potrafi objaśnić wielkości występujące we wzorze na wartość siły wyporu,
• potrafi uzasadnić fakt, że wartość siły parcia na dno prostopadłościennego klocka zanurzonego w cieczy jest większa od wartości siły działającej na górną powierzchnię tego klocka .

9

Druga zasada dynamiki

• wie, że pod działaniem stałej siły wypadkowej, zwróconej tak samo jak prędkość, ciało porusza się ruchem jednostajnie przyspieszonym
• wie, że wartość przyspieszenia ciała o masie m jest wprost proporcjonalna do wartości siły wypadkowej,
• wie, że wartość przyspieszenia ciała, na które działa wypadkowa siła o wartości F jest odwrotnie proporcjonalna do masy ciała .

• potrafi zapisać wzorem drugą zasadę dynamiki i obliczyć każdą z wielkości, jeśli zna dwie pozostałe,
• zna wymiar jednego niutona,
• przez porównanie wzorów  i  potrafi uzasadnić, że współczynnik g to wartość przyspieszenia, z jakim spadają ciała,
• potrafi korzystać ze wzorów , .

• potrafi rozwiązywać zadania jakościowe i ilościowe.

10

Lekcja powtórzeniowa i sprawdzian wiadomości i umiejętności

L.p.

Temat lekcji

Ocena dopuszczająca

Uczeń:

Ocena dostateczna

Uczeń:

Ocena dobra

Uczeń:

Ocena bardzo dobra

Uczeń:

1

Praca i jej jednostki

• wie, ze w sensie fizycznym praca wykonywana jest wówczas gdy działaniu siły towarzyszy przemieszczenie lub odkształcenie ciała,
• rozpoznaje przykłady wykonywania pracy  mechanicznej,
• wie, że jednostką pracy jest 1 J.

• umie obliczać pracę ze wzoru  ,  gdy kierunek i zwrot stałej siły jest zgodny z kierunkiem i zwrotem przemieszczenia
• zna definicję 1J,
• potrafi wyrazić 1J przez jednostki podstawowe układu SI.

• poprawnie posługuje się poznanym wzorem na pracę (jest świadom jego ograniczeń),
• znając wartość pracy potrafi obliczyć wartość F  lub s,
• wie, ze gdy siła jest prostopadła do przemieszczenia
• to praca wynosi zero,
• zna i umie przeliczać jednostki pochodne.

• potrafi sporządzić wykres F(s) dla ,
• potrafi z wykresu F(s) obliczać pracę wykonaną na dowolnej drodze,
• odróżnia pracę wykonywaną przez siłę równoważącą daną siłę (np. siłę grawitacji, sprężystości) od pracy tej siły.

2

Moc i jej jednostki

• wie, że różne urządzenia mogą tę samą pracę wykonać z różną szybkością, tzn. mogą pracować z różną mocą,
• potrafi na prostych przykładach  z życia   codziennego rozróżniać urządzenia o większej i mniejszej mocy,
• wie, że jednostką mocy jest 1 W.

• wie, że o mocy decyduje praca wykonywana w jednostce czasu,
• potrafi obliczać moc korzystając z definicji,
• potrafi wyjaśnić co to znaczy, że moc urządzenia wynosi np. 20 W
• zna jednostki pochodne 1 kW, 1 MW.

• potrafi obliczać W
• lub t korzystając z definicji mocy,
• potrafi dokonywać przeliczeń jednostek.

• potrafi rozwiązywać zadania korzystając z poznanych wzorów.

3

Energia mechaniczna

• wie, że praca wykonywana nad ciałem może być „zmagazynowana” w formie energii,
• rozumie, że ciało posiada energię gdy zdolne jest do wykonania pracy,
• wie, że jednostką energii jest 1J.

• potrafi na przykładach rozpoznać ciała zdolne do wykonania pracy

• rozumie pojęcie układu ciał,
• wie, jakie siły nazywamy wewnętrznymi a jakie zewnętrznymi,
• potrafi na przykładach wskazać źródła tych sił.

• potrafi zapisać równaniem zmianę energii mechanicznej układu, np. przyrost energii .

4

Energia potencjalna. Energia kinetyczna

• rozróżnia ciała posiadające energię potencjalną ciężkości i potencjalną sprężystości,
• wie, że jeśli zmienia się odległość ciała od Ziemi, to zmienia się jego energia potencjalna ciężkości,
• wie, że energię kinetyczna posiadają ciała będące w ruchu,
• wie, że energia kinetyczna zależy od masy ciała i jego szybkości,
• potrafi wskazać przykłady ciał posiadających energię kinetyczną

• rozumie sens tzw. poziomu zerowego energii

• umie obliczać energię kinetyczną ciała: 

• potrafi obliczyć każdą z wielkości z równania ,
• wie, że zmiana energii potencjalnej zależy od zmiany odległości między ciałami a nie od toru po jakim poruszało się któreś z tych ciał,
• potrafi z równania  obliczyć masę ciała.

• potrafi obliczyć energię potencjalną grawitacji względem dowolnie wybranego poziomu zerowego,
• potrafi sporządzać wykres  dla ,
• potrafi z wykresu  obliczyć masę ciała,
• potrafi z równania  obliczyć szybkość ciała .

5

Zasada zachowania energii mechanicznej

• wie, że energia kinetyczna ciała może zamieniać się w energię potencjalną i odwrotnie,
• potrafi na podanym prostym przykładzie omówić przemiany energii.

• zna zasadę zachowania energii mechanicznej, potrafi ją poprawnie sformułować

• potrafi wskazać przykłady praktycznego  wykorzystywania prze mian energii np. w działaniu kafara, zegara, łuku,
• potrafi stosować zasadę zachowania energii do rozwiązywania typowych zadań rachunkowych.

• potrafi rozwiązywać problemy wykorzystując zasadę zachowania energii.

6

Dźwignia jako urządzenie ułatwiające wykonywanie pracy

• potrafi wskazać w swoim otoczeniu przykłady dźwigni dwustronnej,
• wie, że maszyny proste ułatwiają wykonywanie pracy.

• zna warunek równowagi dźwigni dwustronnej,
• wie, że tyle razy „zyskujemy na sile” ile razy ramię siły działania jest większe od ramienia siły oporu.

• potrafi rozwiązywać zadania z zastosowaniem warunku równowagi dźwigni.
• Potrafi za pomocą dźwigni dwustronnej wyznaczyć masę ciała.

• potrafi odszukać informacje o innych maszynach prostych.

7

Lekcja powtórzeniowa i sprawdzian wiadomości i umiejętności

L.p.

Temat lekcji

Ocena dopuszczająca

Uczeń:

Ocena dostateczna

Uczeń:

Ocena dobra

Uczeń:

Ocena bardzo dobra

Uczeń:

1

Zmiana energii wewnętrznej przez wykonanie pracy

• potrafi wykazać na przykładach, że jeżeli na skutek wykonania pracy nie wzrosła energia mechaniczna ciała, to wzrosła jego energia wewnętrzna,
• wie, że zmiana temperatury ciała świadczy o zmianie jego energii wewnętrznej,
• wie, że energię wewnętrzną wyrażamy w dżulach.

• rozumie pojęcie energii wewnętrznej,
• umie podać przykłady zmiany energii wewnętrznej ciała na skutek wykonywania pracy,
• wie, że temperatura ciała jest miarą średniej energii kinetycznej cząsteczek.

• rozumie dlaczego podczas ruchu z tarciem nie jest spełniona zasada zachowania energii mechanicznej,
• potrafi objaśnić kiedy energia wewnętrzna rośnie a kiedy maleje.

• potrafi rozwiązywać zadania problemowe związane z przemianą energii mechanicznej
• w energię wewnętrzną oraz odwrotnie,
• wie, że przy odkształceniach sprężystych energia wewnętrzna nie zmienia się.

2

Cieplny przepływ energii. Pierwsza zasada termodynamiki

• wie, że po zetknięciu ciał następuje przepływ ciepła (energii) od ciała o wyższej temperaturze do ciała o niższej temperaturze,
• wie, że proces wymiany ciepła trwa do chwili wyrównania się temperatur,
• potrafi wskazać przykłady przewodników i izolatorów ciepła oraz ich zastosowania, np. w biologii, budownictwie.

• wie, że cieplny przepływ energii może odbywać się przez przewodzenie, konwekcję i promieniowanie,
• potrafi wskazać odpowiednie przykłady,
• potrafi wskazać przykłady z życia, świadczące o słuszności pierwszej zasady termodynamiki.

• potrafi, korzystając z modelu budowy materii, objaśnić na czym polega przewodzenie ciepła,
• rozumie pierwszą zasadę termodynamiki jako przykład zasady zachowania energii.

• potrafi uzasadnić, dlaczego w cieczach i gazach cieplny przepływ energii odbywa się głównie przez konwekcję.

3

Ciepło właściwe

• wie, że do ogrzania 1 kg różnych substancji o  potrzeba dostarczyć różne ilości ciepła.

• potrafi wyjaśnić, co to znaczy, że ciepło właściwe wody wynosi  
• rozumie znaczenie dla przyrody dużej wartości ciepła właściwego wody

• potrafi obliczać każdą wielkość ze wzoru  .

• potrafi obliczyć ciepło właściwe substancji, korzystając z wykresu  dla danej masy,

• potrafi sporządzić bilans cieplny dla wody i obliczyć szukaną wielkość

4

Przemiany energii podczas topnienia, krzepnięcia, parowania i skraplania

• wie, że aby ciało mogło ulec stopieniu musi mieć temperaturę topnienia i musi pobierać energię
• wie, że aby zachodziło zjawisko krzepnięcia, ciało musi mieć temperaturę krzepnięcia i musi oddawać energię,
• wie, że podczas parowania  (wrzenia) ciało musi pobierać energię a podczas skraplania oddawać energię.

• wie, że woda pobiera do stopienia bardzo dużą ilość ciepła (335 kJ do stopienia 1 kg),
• potrafi wyjaśnić znaczenie tego faktu w przyrodzie.

• potrafi objaśnić dlaczego podczas topnienia i krzepnięcia temperatura  pozostaje stała mimo zmiany energii wewnętrznej ciała
• potrafi objaśnić na co wykorzystywana jest energia dostarczana podczas parowania i wrzenia,

• potrafi zinterpretować wykres zależności temperatury od dostarczonego ciepła, uwzględniający zmiany stanu substancji.

5

Sprawdzenie wiadomości i umiejętności

L.p.

Temat lekcji

Ocena dopuszczająca

Uczeń:

Ocena dostateczna

Uczeń:

Ocena dobra

Uczeń:

Ocena bardzo dobra

Uczeń:

1

Ruch drgający. Wahadło

• potrafi wskazać w najbliższym otoczeniu przykłady ciał wykonujących ruch drgający
• zna pojęcia: położenie równowagi, wychylenie,
• wie kiedy drgania są gasnące,
• wie, że okres wahadła matematycznego zależy od jego długości.

• zna pojęcia służące do opisu ruchu drgającego (amplituda, okres, częstotliwość) i rozumie ich znaczenie
• wie, w jakich jednostkach wyrażamy te wielkości,
• potrafi wyjaśnić co to znaczy, że częstotliwość drgań wynosi np. 15 Hz,
• rozumie, że dla podtrzymania ruchu drgającego należy ciału dostarczać energii.

• potrafi obliczyć okres drgań gdy znana jest częstotliwość i odwrotnie,
• zna związek między długością wahadła i jego okresem,
• wie, na czym polega izochronizm wahadła,
• rozumie co należy zrobić aby wyregulować zegar wahadłowy, który się opóźnia lub spieszy.

• potrafi opisać zmiany szybkości ciała w ruchu drgającym,
• potrafi uzasadnić dlaczego ciało drgające porusza się na przemian ruchem przyspieszonym lub opóźnionym .

2

Fala sprężysta

• wie, że fale sprężyste nie mogą rozchodzić się w próżni,
• wie, że dobiegająca do przeszkody fala może być odbita lub pochłonięta.

• wie, że szybkość rozchodzenia się fali jest stała w danym ośrodku,
• odróżnia ruch fali od ruchu drgającego cząsteczek biorących udział w ruchu falowym,
• wie, kiedy fala jest poprzeczna a kiedy podłużna.

• potrafi objaśnić na przykładzie, dlaczego fale przenoszą energię a nie przenoszą masy,
• poprawnie posługuje się pojęciami: długość fali, szybkość rozchodzenia się fali, grzbiet i dolina fali,
• potrafi objaśnić i stosować wzory:  , oraz   ,
• poprawnie posługuje się pojęciem: kierunek rozchodzenia się fali.

• wie, że fale podłużne mogą się rozchodzić w ciałach stałych, cieczach i gazach, a fale poprzeczne tylko w ciałach stałych
• stosuje poznane zależności do rozwiązywania problemów.

3

Fale dźwiękowe

• wie, że źródłem dźwięków wydawanych przez człowieka są struny głosowe,
• wie, że fale dźwiękowe nie mogą rozchodzić się w próżni,
• wie, z jaką szybkością porusza się fala głosowa w powietrzu,
• rozumie pojęcie szybkości ponaddźwiękowej .

• wie, że źródłem dźwięków są ciała drgające (struny, drgające słupy powietrza, membrany głośników),
• wie, że człowiek słyszy drgania o częstotliwości
• 16 Hz – 20000 Hz,
• wie, że dźwięk może być zapisany na taśmie magnetycznej lub płycie CD,
• wie, że wysokość dźwięku wzrasta wraz z częstotliwością drgań,
• wie, że im większa jest amplituda drgań tym głośniejszy jest dźwięk.

• wie, jakie  wielkości charakteryzujące dźwięk można mierzyć a jakie są rozpoznawalne przez ucho,
• wie, że fale dźwiękowe są falami podłużnymi i mogą rozchodzić się tylko w ośrodkach sprężystych.

• potrafi naszkicować wykresy obrazujące drgania cząstek ośrodka, w którym rozchodzą się dźwięki wysokie i niskie, głośne i ciche.

4

Echo i pogłos. Ultradźwięki

• wie, jak powstaje echo,

• wie, jaką rolę pełni błona bębenkowa ucha,
• rozumie, że zbyt głośna muzyka lub hałas mogą spowodować trwałe uszkodzenie słuchu.

• wie co to są infradźwięki i ultradźwięki,
• wie, kiedy powstaje pogłos

• potrafi wskazać zastosowania ultra- i infradźwięków.

• wie co jest jednostką poziomu natężenia dźwięków,
• zna pojęcia próg słyszalności i próg bólu.

5

Sprawdzenie wiadomości i umiejętności

L.p.

Temat lekcji

Ocena dopuszczająca

Uczeń:

Ocena dostateczna

Uczeń:

Ocena dobra

Uczeń:

Ocena bardzo dobra

Uczeń:

1

Elektryzowanie ciał przez tarcie. Oddziaływanie ciał naelektryzowanych

• potrafi naelektryzować ciało  przez tarcie,
• wie, że są dwa rodzaje ładunków elektrycznych „+”  i „–” ,
• wie, że jednostką ładunku elektrycz- nego jest 1 C ,
• wie, że ładunki oddziałują silniej gdy są bliżej siebie i gdy mają większą wartość,
• wie, że atom zbudowany jest z protonów, neutronów i elektronów,
• wie, że elektrony mają elementarny ładunek ujemny, protony dodatni a neutrony są elektrycznie obojętne.

• wie, że ciała naelektryzowane jednoimiennie odpychają się a naelektryzowane różnoimiennie przyciągają się,
• wie, że przez tarcie ciała elektryzują się różnoimiennie,
• wie, że przy elektryzowaniu ciał przez tarcie następuje przemieszczenie elektronów z jednego ciała na drugie,
• potrafi opisać jak zbudowany jest atom,
• wie, że ciało naelektryzowane ujemnie posiada nadmiar elektronów a naelektryzowane dodatnio posiada niedobór elektronów.

• potrafi wskazać w otoczeniu zjawiska elektryzowania ciał przez tarcie,
• potrafi narysować wektory sił oddziałujących na siebie punktowych ciał naelektryzowanych,
• potrafi wyjaśnić zjawisko elektryzowania ciał przez tarcie na podstawie elektrycznej budowy materii ,
• wie, jak powstają jony dodatnie i ujemne.

• potrafi doświadczalnie stwierdzić stan naelektryzowania ciała,
• wie, jakie są nośniki ładunków w elektrolitach i zjonizowanych gazach.

2

Przewodniki i izolatory

• potrafi podać przykłady przewodników i izolatorów.

• wie, że w przewodnikach są elektrony „swobodne” a w izolatorach „związane”

• potrafi uzasadnić podział ciał na przewodniki i izolatory, na podstawie ich wewnętrznej budowy,
• wie, jak rozmieszcza się ładunek elektryczny w przewodniku a jak w izolatorze

.

3

Elektryzowanie przez indukcję oraz przez dotknięcie ciałem naelektryzowanym

• potrafi korzystać z elektroskopu przy badaniu czy ciało jest naelektryzowane,
• wie, że ciało elektrycznie obojętne ma tyle samo ładunków dodatnich co ujemnych,
• zna zasadę działania piorunochronu,
• zna niebezpieczeństwa związane z występowaniem zjawisk elektrycznych w przyrodzie.

• zna budowę i zasadę działania elektroskopu,
• potrafi wyjaśnić elektryzowanie ciał przez dotknięcie ciałem naelektryzowanym,
• wie, na czym polega zjawisko indukcji elektrostatycznej.

• zna i umie stosować zasadę zachowania ładunku elektrycznego,
• zna mechanizm zobojętniania ciał naelektryzowanych (metali i dielektryków),
• potrafi wyjaśnić mechanizm przyciągania drobnych ciał (nitek, skrawków papieru, kurzu) przez ciało naelektryzowane.

• potrafi rozwiązywać problemy dotyczące elektryzowania ciał i zasady zachowania ładunku,
• potrafi określić znak ładunku ciała naelektryzowanego przez zbliżenie go do naelektryzowanego elektroskopu,
• potrafi wyjaśnić mechanizm wyładowań atmosferycznych.

4

Pole elektrostatyczne

• wie, że źródłem pola elektrostatycznego są naładowane ciała,
• wie, że ciało o większym ładunku wytwarza silniejsze pole.

• wie, że w polu elektrostatycznym na ładunek działa siła elektryczna,
• wie, że wartość tej siły jest tym większa, im silniejsze jest pole i im większy ładunek,
• potrafi narysować linie pola punktowego ładunku dodatniego oraz ujemnego,

• potrafi wytworzyć pole centralne i jednorodne,
• potrafi graficznie przedstawić pole jednorodne.

• potrafi graficznie przedstawić pole dwóch ładunków punktowych.

5

Ruch ciała naelektryzowanego w polu elektrycznym

• potrafi wyjaśnić po jakim torze porusza się w jednorodnym polu elektrycznym naelektryzowany pyłek.

• potrafi opisać ruch cząstki naładowanej w polu elektrostatycznym za pomocą wielkości kinematycznych.

• potrafi zastosować prawa dynamiki do ruchu naładowanej cząstki w polu elektrycznym.

6

Napięcie elektryczne

(fakultatywnie)

• wie, że jednostką napięcia jest 1 V.

• wie, że napięcie między punktami A i B obliczamy ze wzoru  ,
• potrafi obliczyć napięcie, używając tego wzoru.

• wie, że napięcie między dwoma punktami pola zależy od odległości między tymi punktami i od tego jak silne jest pole.

7

Lekcja powtórzeniowa i sprawdzian wiadomości i umiejętności

L.p.

Temat lekcji

Ocena dopuszczająca

Uczeń:

Ocena dostateczna

Uczeń:

Ocena dobra

Uczeń:

Ocena bardzo dobra

Uczeń:

1

Prąd elektryczny w metalach. Napięcie elektryczne przyczyną przepływu prądu w przewodniku

• wie, że napięcie panujące między końcami przewodnika jest warunkiem przepływu prądu,
• wie, że do pomiaru napięcia służy woltomierz,
• wie, jaki jest umowny kierunek prądu,
• wie, że jednost. napięcia jest 1V.

• potrafi wyjaśnić na czym polega przepływ prądu w metalach,
• potrafi wymienić skutki przepływu prądu.

• wie, że dzięki napięciu przyłożonemu do końców przewodnika, siły pola wykonują pracę  ,
• wie  na czym polega przepływ prądu w ciecz. i gazach.

• potrafi omówić szczegółowo skutki przepływu prądu.

2

Źródła napięcia. Obwód elektryczny

• potrafi wymienić źródła napięcia (ogniwo, akumulator, prądnica),
• zna symbole elementów obwodów elektrycznych,
• umie zbudować prosty obwód według schematu,
• zna zasady bezpiecznego użytkowania odbiorników energii elektrycznej.

• potrafi narysować schemat obwodu składającego się z danych elementów,
• umie zmierzyć napięcie np. na zaciskach źródła,
• potrafi wskazać kierunek prądu w obwodzie i wie, że na schematach zaznacza się kierunek umowny.

• potrafi zmierzyć napięcie na dowolnym elemencie obwodu elektrycznego .

3

Natężenie prądu elektrycznego

• wie, że jednostką natężenia prądu elektrycznego jest 1 A,
• wie, że natężenie mierzy się amperomierzem,
• umie zbudować prosty obwód według schematu i dokonać pomiaru natężenia prądu.

• potrafi obliczać natężenie korzystając ze wzoru   ,
• wie, że ,  
• potrafi zmierzyć natężenie prądu w dowolnym punkcie obwodu .

• potrafi obliczać każdą wielkość ze wzoru  ,
• wie, jak jest zbudowany i do czego służy bezpiecznik.

• zna jednostki ładunku 1 Ah,  1 As i umie je przeliczać

4

Prawo Ohma. Opór elektryczny

• wie, że wzrost napięcia między końcami przewodnika powoduje wzrost natężenia płynącego w nim prądu elektrycznego,
• wie, że opór elektryczny jest wielkością charakteryzującą przewodnik,
• wie, że jednostką oporu  elektrycznego jest 1W .

• potrafi objaśnić prawo Ohma,
• zna definicję oporu elektrycznego,
• wie, że 
• wie od czego zależy opór przewodnika.

• potrafi przedstawić na wykresie zależność I (U)
• potrafi rozwiązywać proste zadania z zastosowaniem prawa Ohma,
• potrafi obliczać opór korzystając z wykresu I (U).

• wie w jaki sposób opór elektryczny przewodnika zależy od jego długości i pola przekroju poprzecznego,
• wie i potrafi uzasadnić, dlaczego opór elektryczny zależy od temperatury przewodnika.

5

Połączenie szeregowe odbiorników elektrycznych

• potrafi zbudować (zgodnie ze schematem) obwód odbiorników połączonych szeregowo,
• potrafi obliczyć opór zastępczy oporników połączonych szeregowo ze wzoru

• potrafi narysować schemat obwodu odbiorników połączonych szeregowo
• wie, że dla odbiorników połączonych szeregowo ,
• wie, że natężenie w dowolnym punkcie obwodu szeregowego jest jednakowe,
• potrafi wyjaśnić dlaczego w oświetleniu choinkowym stosuje się połączenie szeregowe.

• potrafi rozwiązywać zadania stosując poznane zależności między I, U, R.

potrafi uzasadnić dlaczego  .

6

Połączenie równoległe  odbiorników elektrycznych

• wie, że w domowej instalacji elektrycznej stosuje się połączenie równoległe,
• wie, w jakim celu używa się przewodu „zerującego”.

• zna i potrafi stosować I prawo Kirchhoffa ,
• potrafi zbudować obwód odbiorników  połączonych równolegle,
• wie, że napięcie na zaciskach odbiorników połączonych równolegle jest jednakowe.

• potrafi obliczać opór
• zastępczy układu odbiorników połączonych równolegle,
• potrafi zapisać prawo Kirchhoffa dla dowolnego węzła sieci.

• potrafi obliczyć opór zastępczy dla połączenia mieszanego (III/4) a,

• potrafi wyjaśnić dlaczego w połączeniu równoległym odbiorników  

7

Praca i moc prądu elektrycznego.

Wyznaczanie R i P żarówki oraz ciepła właściwego wody za pomocą czajnika.

• wie,  że prąd elektryczny wykonuje pracę,
• wie, że jednostką pracy jest 1 J i 1 kWh,
• potrafi odczytać zużytą energię elektryczną na liczniku,
• wie, że niesprawne urządzenie elektryczne może być przyczyną zwarcia w instalacji elektrycznej, prowadzić do powstania pożaru,
• wie, że najczęściej stosowanymi jednostkami mocy jest 1W i 1kW,
• rozumie potrzebę oszczędzania energii elektrycznej.

• potrafi obliczyć pracę z zależności  ,
• wie, że  ,
• potrafi opisać przemiany energii we wskazanych odbiornikach energii elektrycznej: grzałka, silnik odkurzacz, żarówka,
• potrafi obliczać moc z równania .
• Potrafi zbudować obwód do pomiaru U na zaciskach żarówki i I pradu w obwodzie,
• Potrafi dokonać pomiaru tych wielkości.

• potrafi obliczyć każdą wielkość z ze wzoru  ,
• potrafi na podstawie danych z tabliczki znamionowej urządzenia elektrycznego obliczyć np. natężenie prądu, opór odbiornika,
• potrafi w obwodzie prawidłowo umieścić bezpiecznik i licznik energii.
• Potrafi wyznaczyć ciepło właściwe wody, jeżeli zna moc czajnika

• potrafi rozwiązywać złożone problemy rachunkowe wykorzystując związki między wielkościami: W, U, I,  t, R, q
• potrafi rozwiązywać problemy związane z przemianami energii  w odbiornikach elektrycznych.

8

Lekcja powtórzeniowa. Sprawdzian wiadomości i umiejętności

Ocena dopuszczająca

Uczeń:

Ocena dostateczna

Uczeń:

Ocena dobra

Uczeń:

        Ocena

 bardzo dobry

Uczeń:

1

Pole magnetyczne Ziemi i magnesów trwałych.

• wie, że wokół Ziemi i magnesu trwałego istnieje pole magnetyczne,
• wie, że są dwa rodzaje biegunów magnetycznych N i S i występują one parami,
• wie jak oddziałują ze sobą bieguny magnetyczne,
• wie, jak należy przechowywać magnesy sztabkowe i podkowiaste .

• wie, z jakich substancji wykonuje się magnesy trwałe,
• umie wykorzystać igłę magnetyczną do zbadania pola magnetycznego np. magnesu sztabkowego,
• wie, że każda część podzielonego magnesu staje się magnesem.

• umie wyjaśnić dlaczego żelazo w polu magnetycznym zachowuje się jak magnes,
• wie, że oddziaływanie magnesów odbywa się za pośrednictwem pól magnetycznych

• potrafi uzasadnić dlaczego każda z części podzielonego magnesu jest magnesem,
• potrafi korzystając z różnych źródeł informacji wyszukać            i zaprezentować wiadomości o magnetyzmie ziemskim.

2

Pole magnetyczne przewodnika z prądem.

• wie, że wokół przewodnika z prądem istnieje pole  magnetyczne,
• wie, że dwa  przewodniki w których płynie prąd oddziałują ze sobą.

• umie określić bieguny magnetyczne zwojnicy z prądem
• umie przedstawić graficznie pole magnetyczne magnesu sztabkowego i zwojnicy z prądem.

• wie, że każdy poruszający się ładunek jest źródłem pola magnetycznego
• wie, że pole magnetyczne wewnątrz zwojnicy jest jednorodne.

• potrafi przedstawić graficznie pole przewodnika prostoliniowego i kołowego,
• zna definicję ampera.

3

Jak działa i do czego służy elektromagnes

• wie, że elektromagnes zbudowany jest ze zwojnicy i umieszczonego w niej rdzenia ze stali miękkiej,
• wie, że elektromagnes wytwarza pole magnetyczne gdy w jego zwojnicy płynie prąd.

• umie zbudować elektromagnes
• umie wyjaśnić dlaczego rdzeń elektromagnesu wykonany jest ze stali miękkiej.

• wie, od czego zależy to, czy pole wytworzone przez elektromagnes jest słabe, czy silne.

• potrafi wyszukać  i ciekawie zaprezentować informacje o zastosowaniach elektromagnesów.

4

Siła elektrodynamiczna.

Zasada działania silnika prądu stałego.

• wie, że na przewodnik z prądem umieszczony w polu magnetycznym działa siła,
• zna zasady bezpiecznego posługiwania się odbiornikami energii  elektrycznej,
• wie, że w silniku elektrycznym energia elektryczna zamienia się w energię mechaniczną,
• potrafi podać przykłady urządzeń z silnikiem elektrycznym.

• wie od czego zależy  zwrot i wartość siły elektrodynamicznej,
• wie, że w silnikach elektrycznych i miernikach wykorzystuje się oddziaływanie pola magnetycznego na przewodnik z prądem

• wie, jak zwrot siły elektrodynamicznej zależy od kierunku prądu i zwrotu linii pola,
• zna zasadę działania silnika elektrycznego.

• zna zasadę działania mierników elektrycznych.

5

Zjawisko indukcji elektromagnes-tycznej.

• wie, że prąd indukcyjny powstaje  w obwodzie znajdującym się w zmiennym polu magnetycznym,
• umie zbudować prosty obwód  i wzbudzić w nim prąd indukcyjny za pomocą magnesu sztabkowego,
• wie, że domowa instalacja elektryczna zasilana jest prądem przemiennym,
• wie, że symbol ~ oznacza, że urządzenie należy zasilać prądem zmiennym.

• umie określić zwrot prądu indukcyjnego w zwojnicy,
• wie, jakie przemiany energii zachodzą w prądnicy,
• wie, że prąd przemienny to taki, którego natężenie i kierunek zmienia się okresowo.

• zna różne sposoby wzbudzania prądu indukcyjnego,
• rozumie co oznacza napis 50 Hz na tabliczce znamionowej urządzenia.

• zna budowę prądnicy i umie wyjaśnić zasadę  jej działania,
• zna związek między okresem i częstotliwością prądu przemiennego.

6

Fale elektromagnes-tyczne

• wie, że zmiennemu polu magnetycznemu towarzyszy zmienne pole elektryczne,
• wie, że fale elektromagnetyczne rozchodzą się także w próżni,
• wie, że jednym z rodzajów fal elektromagnetycznych są fale świetlne.

• wie, że fale elektromagnetyczne przenoszą energię,
• zna szybkość fali elektromagnetycznej w próżni,
• rozumie pojęcie widma fal elektromagnetycznych,
• potrafi podać przykłady fal o różnych długościach.

• zna własności fal elektromagnetycznych,
• potrafi wskazać przykłady urządzeń wykorzystujących różne rodzaje fal elektromagnetycznych (II/2) g.

• rozróżnia na czym polega przekazywanie informacji (np. głosu lub obrazu) metodą analogową  i cyfrową.

7

Powtórzenie wiadomości

8

Sprawdzian. Poprawa sprawdzianu

L.p.

Temat lekcji

Ocena dopuszczająca

Uczeń:

Ocena dostateczna

Uczeń:

Ocena dobra

Uczeń:

Ocena bardzo bobra

Uczeń:

1

Źródła światła

• umie podać przykłady źródeł światła,
• wie, że światło przenosi energię,
• wie, że światło w ośrodku jednorodnym optycznie rozchodzi się po liniach prostych,
• wie, że światło rozchodzi się w próżni i w ośrodkach przezroczystych.

• umie podać doświadczalne przykłady potwierdzające prostoliniowość rozchodzenia się światła,
• umie wyjaśnić powstawanie cienia,
• wie, że największą szybkość ma światło w próżni, zna jej wartość.

• potrafi wyjaśnić zaćmienia Słońca i Księżyca.

• wie, że szybkość światła uwarunkowana jest gęstością optyczną ośrodka,
• zna wartości tej szybkości dla różnych ośrodków.

2

Odbicie światła

• wie, że światło odbija się od powierzchni gładkich,
• wie, że na powierzchni chropowatej światło rozprasza się,
• umie na rysunku wskazać kąt  padania i odbicia.

• potrafi określić kąt padania i odbicia,
• zna prawo odbicia światła.

• potrafi uzasadnić dlaczego na powierzchni chropowatej światło się rozprasza.

• potrafi graficznie przedstawić rozproszenie światła na dowolnej powierzchni.

3

Zwierciadła

• wie, że w zwierciadle płaskim powstaje obraz pozorny, prosty, tej samej wielkości co przedmiot,
• potrafi wskazać zastosowania zwierciadeł płaskich,
• umie rozpoznać zwierciadło kuliste wklęsłe i wypukłe.

• umie skonstruować obraz punktu w zwierciadle płaskim,
• potrafi przedstawić bieg wiązki równoległej do osi optycznej po odbiciu od zwierciadła kulistego wklęsłego i wypukłego,
• potrafi wskazać zastosowania zwierciadeł kulistych

• potrafi wykonać konstrukcję obrazu w zwierciadle wklęsłym.

• potrafi skonstruować obraz dowolnej figury w zwierciadle płaskim.

4

Zjawisko załamania światła

• wie, że na granicy dwóch ośrodków przeźroczystych światło załamuje się i zmienia kierunek rozchodzenia się,
• potrafi podać przykłady występowania zjawiska załamania światła,
• umie na rysunku wskazać kąt padania i kąt załamania światła.

• wie, że światło przechodząc z ośrodka optycznie rzadszego do optycznie gęstszego załamuje się do normalnej, a przechodząc z ośrodka optycznie gęstszego do optycznie rzadszego od normalnej,
• wie, że dla kąta padania 0^O  kąt załamania wynosi także 0^O.

• rozumie, dlaczego na granicy dwóch ośrodków światło może ulec załamaniu,
• potrafi rozwiązywać zadania z wykorzystaniem poznanych praw odbicia i załamania światła.

• umie narysować bieg promienia przez kilka ośrodków o różnej gęstości optycznej,
• potrafi rozwiązywać złożone problemy uwzględniające zjawisko odbicia i załamania światła.

5

Rozszczepienie światła w pryzmacie

• zna pojęcie światła białego,
• wie, dlaczego latem nosimy na ogół jasne ubrania a zimą ciemne,
• wie jak na organizm człowieka działa promieniowanie podczerwone i ultrafioletowe.

• wie, że załamaniu światła białego w pryzmacie towarzyszy rozszczepienie,
• umie podać przykłady tego zjawiska  w przyrodzie (tęcza).

• umie przedstawić graficznie zjawisko załamania światła w pryzmacie,
• potrafi wyjaśnić dlaczego światło białe ulega w pryzmacie rozszczepieniu,
• wie, jaką  rolę pełni warstwa ozonowa w atmosferze i rozumie potrzebę jej ochrony,

• potrafi wytłumaczyć na czym polega widzenie barwne,
• wie, jak i po co stosuje się filtry optyczne,
• potrafi wyjaśnić dlaczego niebo jest błękitne.

6

Soczewki i ich własności

• wie, że soczewki mogą skupiać lub rozpraszać światło,
• zna pojęcia: główna oś optyczna, ognisko, ogniskowa.

• umie przedstawić bieg wiązki równoległej do osi optycznej po przejściu przez soczewkę,
• potrafi narysować bieg promieni charakterystycznych przy przejściu przez soczewkę skupiającą.

• umie obliczyć zdolność skupiającą soczewki.

• umie doświadczalnie wyznaczyć zdolność skupiającą soczewki.

7

Obrazy tworzone przez soczewki. Zastosowania soczewek

Wady wzroku.

• umie za pomocą soczewki skupiającej otrzymać obrazy rzeczywiste,
• potrafi objaśnić zasadę działania oka,
• zna pojęcia odległość dobrego widzenia i kąt dobrego widzenia.

• potrafi konstruować obrazy otrzymane za pomocą soczewki  skupiającej,
• zna cechy otrzymywanych obrazów,
• potrafi wyjaśnić zasadę działania lupy i aparatu fotograficznego,
• wie, jak można dokonywać korekcji niektórych wad wzroku.
• Wyjaśnia pojęcie krótkowzroczności i dalekowzroczności oraz opisuje rolę soczewek w ich korygowaniu.

• potrafi wyjaśnić zasadę działania innych przyrządów optycznych np. mikroskopu, lunety.

• wie, że własności soczewki zależą także od gęstości optycznej materiału soczewki i otaczającego ją ośrodka.

8

Powtórzenie wiadomości

9

Sprawdzian. Poprawa sprawdzianu

Rozdział

Lp.

Temat

Poziom wymagań

konieczny

(oc. dopuszczająca)

podstawowy

(oc. dostateczna)

rozszerzający

(oc. dobra)

dopełniający

(oc. bardzo dobra)

Ocena celująca

Afryka

1.

Warunki naturalne

Uczeń:

• wskazuje Afrykę na mapie świata

• wyjaśnia znaczenie terminów: „obszar bezodpływowy”, „rzeka okresowa”, „rzeka epizodyczna”

• wymienia nazwy stref klimatyczno-roślinno-
-glebowych Afryki

• wskazuje na mapie ogólnogeograficznej wybrane elementy linii brzegowej, krainy geograficzne, rzeki i jeziora Afryki oraz podaje ich nazwy

Uczeń:

• określa położenie geograficzne Afryki na kuli ziemskiej

• wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat Afryki

• przyporządkowuje strefom klimatycznym odpowiednie formacje roślinne i typy gleb

• porównuje linię brzegową Afryki z linią brzegową innych kontynentów

Uczeń:

• określa położenie matematyczno-
-geograficzne Afryki

• omawia wpływ wybranych czynników geograficznych na klimat Afryki

• określa cechy ukształtowania powierzchni Afryki

• wyjaśnia występowanie stref klimatyczno-
-roślinno-glebowych

• charakteryzuje klimat oraz formacje roślinne Afryki na podstawie mapy klimatycznej, klimatogramów oraz ilustracji

• charakteryzuje wody powierzchniowe Afryki

Uczeń:

• oblicza rozciągłość południkową

i równoleżnikową Afryki

• wykazuje symetryczność stref klimatyczno-
-roślinno-glebowych Afryki

• wyjaśnia zależności między rozmieszczeniem stref klimatycznych, roślinnych i glebowych

Uczeń:

• wykazuje związki między budową geologiczną a ukształtowaniem pionowym Afryki

• wyjaśnia mechanizm powstawania systemu rowów tektonicznych w Afryce

• dowodzi związku między warunkami klimatycznymi, ukształtowaniem pionowym a gęstością i układem sieci rzecznej

2.

Ludność i urbanizacja

• wyjaśnia znaczenie terminu „gęstość zaludnienia”

• podaje liczbę ludności Afryki

• wymienia nazwy odmian ludzkich zamieszkujących Afrykę

• wymienia nazwy obszarów najgęściej i najsłabiej zaludnionych w Afryce

• wymienia problemy mieszkańców Afryki

• wyjaśnia znaczenie terminów: „eksplozja demograficzna”, „przyrost naturalny”, „urbanizacja”

• omawia zróżnicowanie ludności Afryki

• omawia przyczyny eksplozji demograficznej w Afryce

• wyjaśnia przyczyny niskiego poziomu urbanizacji w Afryce

• wskazuje na mapie oraz wymienia nazwy największych miast Afryki

• opisuje problemy mieszkańców Afryki

• wyjaśnia znaczenie terminu „produkt krajowy brutto”

• ocenia wpływ warunków naturalnych na rozmieszczenie ludności

• omawia wskaźnik HDI

w wybranych krajach

na podstawie mapy tematycznej

• omawia problemy związane z epidemią AIDS na kontynencie afrykańskim

• wymienia przyczyny

i skutki głodu oraz konfliktów zbrojnych toczących się na terenie Afryki

• oblicza współczynnik przyrostu naturalnego

• wyjaśnia przyczyny

i skutki wysokiego przyrostu naturalnego

• analizuje przyczyny

i skutki głodu w Afryce

• ocenia skutki wybranych konfliktów zbrojnych

• określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób

a poziomem życia

w krajach Afryki położonych na południe od Sahary

• uzasadnia twierdzenie, że Afryka jest kontynentem ludzi młodych

• proponuje działania mające na celu ograniczenie problemów mieszkańców Afryki

3.

Gospodarka,

Egipt, Republika Południowej Afryki

• opisuje poziom rozwoju gospodarczego Afryki

• wymienia czynniki warunkujące rozwój rolnictwa w Afryce

• wymienia nazwy najważniejszych roślin żywieniowych i eksportowych uprawianych w Afryce

• wymienia główne cechy środowiska Egiptu i Republiki Południowej Afryki

• wyjaśnia, dlaczego Afryka nazywana jest kontynentem rolniczym

• wyjaśnia przyczyny niskiego poziomu rozwoju przemysłu w Afryce

• opisuje pasterstwo koczownicze

• opisuje poziom rozwoju usług w Afryce

• opisuje potencjał gospodarczy Egiptu i RPA

• omawia uwarunkowania rozwoju gospodarczego Afryki

• analizuje gospodarowanie w strefie Sahelu

• wyjaśnia przyczyny i skutki pustynnienia

• analizuje przyczyny i skutki nadmiernej działalności rolniczej

• uzasadnia konieczność sztucznego nawadniania pól uprawnych w Egipcie

• ocenia warunki środowiska przyrodniczego Afryki

pod kątem rozwoju rolnictwa

• analizuje mapy gospodarcze Afryki

i formułuje wnioski

• porównuje cechy społeczno-gospodarcze

na przykładzie Egiptu

i RPA

• określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób

a poziomem życia w krajach Afryki położonych na południe od Sahary

• dowodzi wpływu kolonializmu na aktualne problemy gospodarcze Afryki

• wykazuje zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego państw afrykańskich

Ameryka Północna i Południowa

4.

Warunki naturalne

• wskazuje Amerykę na mapie świata

• wyjaśnia znaczenie terminów: „Ameryka Łacińska”, „Ameryka Środkowa”

• wskazuje elementy linii brzegowej Ameryki na mapie oraz wymienia ich nazwy

• wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat Ameryki

• wskazuje na mapie i wymienia nazwy najważniejszych krain geograficznych, rzek

i jezior w Ameryce Północnej i Południowej

• określa położenie geograficzne Ameryki na kuli ziemskiej

• wskazuje na mapie i wymienia nazwy obszarów aktywnych sejsmicznie i wulkanicznie

• opisuje linię brzegową Ameryki

• przyporządkowuje strefom klimatycznym odpowiednie zbiorowiska roślinne

• określa położenie matematyczno-
-geograficzne Ameryki

• opisuje cechy klimatu Ameryki Północnej i Południowej na podstawie klimatogramów i mapy klimatycznej

• wyjaśnia przyczyny wulkanizmu i trzęsień ziemi w Ameryce

• wykazuje wpływ wybranych czynników przyrodniczych na klimat Ameryki

• oblicza rozciągłość południkową

i równoleżnikową Ameryki

• porównuje rozwinięcie linii brzegowej

i ukształtowanie powierzchni Ameryki

z innymi kontynentami

• omawia skutki południkowego układu form rzeźby terenu

w Ameryce Północnej

i Południowej

• wykazuje wpływ klimatu

na rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych

w Ameryce

• wykazuje związki między budową geologiczną

a ukształtowaniem pionowym Ameryki

• wykazuje związki między warunkami klimatycznymi, ukształtowaniem pionowym a gęstością

i układem sieci rzecznej

• omawia aktywność sejsmiczną uskoku San Andreas

5.

Ludność i urbanizacja

• wymienia nazwy przedstawicieli odmian ludzkich oraz odmian mieszanych

• wyjaśnia przyczyny zróżnicowania ludności Ameryki

• wskazuje na mapie obszary gęsto i słabo zaludnione w Ameryce oraz nazywa je

• wymienia nazwy i wskazuje na mapie największe miasta Ameryki

• opisuje wielkie migracje w dziejach Ameryki

• wymienia przyczyny dużego zróżnicowania etnicznego i kulturowego ludności Ameryki

• opisuje, korzystając z mapy, rozmieszczenie ludności Ameryki Północnej i Południowej

• porównuje liczbę ludności w wybranych krajach Ameryki na podstawie dostępnych źródeł

• wymienia przyczyny migracji do wielkich miast

• wyjaśnia wpływ migracji na zróżnicowanie etniczne ludności Ameryki

• wykazuje zależności między warunkami naturalnymi a rozmieszczeniem ludności w Ameryce

• wyjaśnia przyczyny wysokiego poziomu urbanizacji w Ameryce Północnej i Południowej

• wyróżnia główne cechy i przyczyny zróżnicowania kulturowego i etnicznego ludności Ameryki

• analizuje przyczyny wzrostu liczby ludności Ameryki oraz prognozuje dalsze jej zmiany

• oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego w wybranych krajach Ameryki

• analizuje zmiany wskaźnika urbanizacji

w Ameryce

• opisuje warunki życia

i pracy ludzi zamieszkujących wielkie miasta Ameryki

• analizuje skutki gwałtownego wzrostu liczby ludności w wielkich miastach Ameryki

6.

Gospodarka

• wymienia cechy państw wysoko rozwiniętych gospodarczo

• wskazuje na mapie i wymienia nazwy krajów Ameryki najlepiej i najsłabiej rozwiniętych gospodarczo

• wskazuje na mapie obszary o największej koncentracji przemysłu w Ameryce i nazywa je

• opisuje cechy gospodarki bogatej północy i biednego południa Ameryki

• wyjaśnia różnice między gospodarką krajów wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo

• analizuje przyczyny zróżnicowania gospodarczego bogatej północy i biednego południa Ameryki

• opisuje związki między warunkami przyrodniczymi

a rozmieszczeniem przemysłu w Ameryce

• ocenia warunki środowiska przyrodniczego Ameryki pod kątem rozwoju rolnictwa

7.

Stany Zjednoczone

• wskazuje na mapie świata Stany Zjednoczone, podaje nazwę stolicy tego kraju i nazwy państw z nim sąsiadujących

• wskazuje na mapie i wymienia nazwy wybranych krain geograficznych, najważniejszych rzek i jezior USA

• wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego USA

• wyjaśnia znaczenie terminów: „megalopolis”, „technopolia”

• wymienia najważniejsze cechy gospodarki USA

• wymienia nazwy głównych roślin uprawianych na terenie USA

• określa położenie geograficzne USA

• omawia cechy ukształtowania powierzchni USA

• opisuje zróżnicowanie ludności USA

• wyjaśnia zależność między warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem ludności w USA

• wyjaśnia uwarunkowania wysokiego rozwoju gospodarczego USA

• wskazuje na mapie i wymienia nazwy obszarów o dużej koncentracji przemysłu

• uzasadnia, że Amerykanie są narodem imigrantów

• udowadnia, że Stany Zjednoczone krajem wysoko rozwiniętym gospodarczo

• opisuje znaczenie Doliny Krzemowej w rozwoju gospodarczym USA

• charakteryzuje regiony rolnicze w USA

• analizuje strukturę użytkowania ziemi

• określa rolę Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej

• analizuje uwarunkowania rozwoju przemysłu nowoczesnych technologii

• wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska

w najważniejszych regionach gospodarczych Stanów Zjednoczonych

• wykazuje zależność między wysokim poziomem gospodarki

a poziomem rozwoju transportu

• wyjaśnia znaczenie terminu „produkt światowy brutto”

• udowadnia, ze Stany Zjednoczone są potęgą gospodarczą świata

8.

Brazylia

• wskazuje na mapie świata Brazylię i podaje nazwę stolicy tego kraju

• wskazuje na mapie i wymienia nazwy wybranych krain geograficznych oraz najważniejszych rzek Brazylii

• wskazuje na mapie i wymienia nazwy największych miast Brazylii

• wymienia najważniejsze cechy gospodarki Brazylii

• wymienia nazwy głównych roślin żywieniowych uprawianych w Brazylii

• określa położenie geograficzne Brazylii

• opisuje klimat Brazylii

• charakteryzuje rozmieszczenie ludności w Brazylii

• opisuje poziom urbanizacji Brazylii

• wyjaśnia znaczenie terminu „fawele”

• omawia uwarunkowania rozwoju przemysłu i rolnictwa Brazylii

• wskazuje na mapie obszary silnie uprzemysłowione oraz obszary rolnicze

• opisuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem

• wykazuje wpływ czynników geograficznych na klimat Brazylii

• opisuje warunki życia w wielkich miastach

• określa cechy rozwoju i problemy wielkich miast

• analizuje naturalne

i antropogeniczne zagrożenia dla amazońskiej selwy

• analizuje udział i miejsce Brazylii w światowych zbiorach wybranych roślin uprawnych korzystając z dostępnych źródeł

• porównuje poziom rozwoju gospodarczego Brazylii z poziomem rozwoju innych państw Ameryki

Obszary około-

biegunowe

9.

Arktyka i Antarktyka

• wskazuje na mapie świata Arktykę i Antarktykę

• wymienia główne cechy i przyczyny zmian w środowisku obszarów okołobiegunowych

• wyjaśnia znaczenie terminów: „góra lodowa”, „pak lodowy”, „nunatak”, „lodowiec szelfowy”

• wymienia cechy klimatu Arktyki i Antarktyki

• przedstawia cechy położenia Arktyki i Antarktyki na podstawie mapy

• opisuje cechy środowiska obszarów okołobiegunowych

• charakteryzuje klimat Antarktydy na podstawie klimatogramów

• wyjaśnia przyczyny zmian w środowisku obszarów okołobiegunowych

• opisuje czynniki warunkujące klimat obszarów okołobiegunowych

• charakteryzuje klimat obszarów okołobiegunowych

• analizuje uwarunkowania powstania pokrywy lodowej w Antarktyce

• omawia status prawny Antarktydy

• ocenia celowość badań prowadzonych przez naukowców na obszarach okołobiegunowych

• analizuje przyczyny i skutki powstania dziury ozonowej nad Antarktydą

Australia

10.

Charakterystyka Australii i Oceanii

• wskazuje na mapie świata Australię i Oceanię

• wymienia nazwy osobliwości przyrodniczych Australii

• wyjaśnia znaczenie terminu „endemity”

• wskazuje na mapie i wymienia nazwy wybranych krain geograficznych, rzek i jezior Australii

• wskazuje na mapie obszary o największej gęstości zaludnienia oraz obszary niezamieszkane w Australii

• charakteryzuje zróżnicowanie ludności Australii

• wymienia główne cechy gospodarki Australii

• określa położenie geograficzne Australii i Oceanii na kuli ziemskiej

• opisuje, korzystając z mapy, linię brzegową i ukształtowanie pionowe Australii

• wymienia regiony geograficzne Oceanii

• charakteryzuje cechy środowiska przyrodniczego Australii i Oceanii ze szczególnym uwzględnieniem cech klimatu oraz specyfiki świata roślin i zwierząt

• analizuje strukturę użytkowania gruntów w Australii

• ocenia znaczenie wód artezyjskich dla gospodarki Australii

• analizuje uwarunkowania rozmieszczenia ludności Australii i Oceanii

• opisuje przyczyny małej gęstości zaludnienia oraz niskiego poziomu urbanizacji Oceanii

• wykazuje wpływ migracji na zróżnicowanie australijskiego społeczeństwa

• omawia wybrane zagadnienia gospodarcze Australii ze szczególnym uwzględnieniem roli górnictwa, rolnictwa i turystyki

• przedstawia na podstawie map tematycznych główne cechy gospodarki Australii na tle warunków naturalnych

• oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Australii

• analizuje zależności między warunkami klimatycznymi

a występowaniem wód powierzchniowych

• ocenia warunki środowiska przyrodniczego Australii
i Oceanii pod kątem warunków życia ludzi
i rozwoju gospodarki

• wyjaśnia zależności między warunkami środowiska przyrodniczego a sposobami gospodarowania
w rolnictwie Australii

• wskazuje regiony geograficzne Oceanii na mapie ogólnogeograficznej oraz opisuje rolę turystyki w tych regionach

• porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze Australii oraz Oceanii ze środowiskiem innych kontynentów

• opisuje budowę niecki artezyjskiej

i uwarunkowania występowania źródeł artezyjskich

• wykazuje zależność miedzy symetrycznym położeniem Australii

po obu stronach zwrotnika Koziorożca

a uwarunkowaniami klimatycznymi

Azja

11.

Warunki naturalne

• wyjaśnia znaczenie terminu „Eurazja”

• wskazuje na mapie świata Azję

• wskazuje na mapie elementy linii brzegowej Azji

• wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat Azji

• wymienia nazwy i wskazuje na mapie najważniejsze krainy geograficzne, rzeki oraz jeziora Azji

• określa położenie geograficzne Azji na kuli ziemskiej

• charakteryzuje wybrane strefy roślinne Azji

• opisuje cechy klimatu Azji na podstawie klimatogramów i mapy klimatycznej

• wymienia cechy ukształtowania powierzchni Azji

• opisuje rozmieszczenie wód powierzchniowych na podstawie mapy

• opisuje na podstawie mapy granicę między Europą a Azją

• charakteryzuje ukształtowanie powierzchni Azji

• opisuje cyrkulację monsunową

• wykazuje wpływ klimatu na rozmieszczenie zbiorowisk roślinnych

• wyjaśnia, na czym polega kontrastowość klimatyczna Azji

• opisuje czynniki warunkujące układ promienisty wielkich systemów rzecznych w Azji

• oblicza rozciągłość południkową